DPA distribütör tip yakıt pompaları

DPA distribütör tip yakıt pompaları

Özellikleri

         Amerikan Roosa.Master patentiyle İngiliz C.A.V. firması tarafından imal edilen ve geliştirilen DPA pompa, yakıt emişi (girişi) kontrollü, tek silindirli, karşıt pistonlu, distribütörlü bir pompa olarak tanımlanır. Şekil 1’de iki tipi görülen iki tipi görülen bu pompaların yapısı basit olup, üzerinde sıra pompalar gibi dişliler, yaylar ve bilyalı yataklar yoktur.  Böylece hem pompanın sessiz çalışması temin edilmiş, hem de ayrı bir yağlamaya gerek kalmamıştır. Motorun iyi ve düzgün çalışması için gerekli olan avans düzeneği, regülatör ve besleme pompası gibi yardımcı parçalar bir gövde içinde toplanmış ve toz, su, pislik gibi dış etkenlere karşı korunmuştur.

DPA Yakıt Pompasının Görevleri

    DPA Distribütör tip yakıt pompasının görevleri şöyle sıralayabiliriz:

1-    Yakıtın basıncını yükseltir. 420kg/cm² (6000 PSI)

2-    Motorun gereksinmesine göre yakıtın miktarını ölçer.

3-    Yakıtı belli zaman başlangıç ve aralığında enjektörlere gönderir.

4-    Motorun ateşleme sırasına göre yakıtı enjektöre gönderir.

DPA Yakıt Pompasının Yapısı ve Parçaları

DPA yakıt pompasının ana parçaları şunlardır:

1-    Pompa gövdesi

2-    Döndürme mili ve döndürme plakası

3-    Hidrolik başlık

4-    Rotor

5-    İçi kamlı halka

6-    Besleme pompası ve kapağı

7-    Regülatör (düzenleyici)

8-    Avans düzeneği

Şimdi bu parçaların her birini ayrı yarı tanıyalım.

Pompa Gövdesi:

Alüminyum alaşımdan yapılan pompa gövdesi, pompanın hareketli ve hareketsiz bütün parçalarını üzerinde taşır.

Döndürme Mili ve Döndürme Plakası:

Her iki ucundan kamalı olan döndürme mili, motordan aldığı hareketi döndürme plakasına iletir. Döndürme plakası ise iki cıvata ile rotora tespit edildiğinden rotoru ve buna bağlı parçaları döndürerek pompanın çalışmasına yardımcı olur.

Hidrolik Başlık:

Pompa gövdesi içerisine yerleştirilen hidrolik başlık, üç vida ile  gövdeye tesbit edilmiştir. Bu vidalardan bir tanesi daha büyük çaplı olduğundan, hidrolik başlık yalnız bir konumda takılabilir. Eğer pompada otomatik avans düzeni varsa, bu büyük çaplı vidanın yerini ortası delik uzun bir vida alır. Vidadaki bu delikten de besleme pompasından gelen yakıt avans düzenine ulaşır.

Hidrolik başlık:

1. Rotor gömleği

2. Dış gövde olmak üzere iki parçadan oluşur. Bu iki parça birbirlerine preste sıkı geçirilmiştir ve tek parça olarak değiştirilebilir. Üzerinde motor silindir adedi kadar çıkış deliği ve yakıt ölçme supabından gelen yakıtın rotora girmesini temin eden bir adet giriş deliği vardır.

Rotor:

Rotor gömleği içinde çok az bir boşlukla (0,001 mm) çalışan rotor, özel çelik alaşımından yapılmış ve yüzeyi hassas işlenerek sertleştirilmiştir, ön tarafında pistonların çalıştığı delikler, pabuç ve makaraların kayarak hareket edeceği yuvalar vardır. Merkezinde boylamasına açılmış bir yakıt kanalı ve bu kanalla irtibatlı olarak motor silindir adedi kadar giriş, bir adet çıkış deliği vardır. Rotorun arka tarafına ise besleme pompası palet taşıyıcısı takılarak, besleme pompasının da çalışması temin edilmiştir.

İçi Kamlı Halka:

Çelik alaşımından yapılan içi kamlı halkanın iç kısmında motor silindir adedi kadar çıkıntı vardır. Bu çıkıntılar makara ve pabuçlar vasıtasıyla pistonları birbirine doğru iterek, pistonlar arasındaki yakıtın sıkıştırılmasını ve basıncının yükseltilerek basılmasını temin ederler. Ayrıca otomatik avanslı pompalarda küresel başlıklı bir vida İçi kamlı halkaya takılarak, pompaya avans verilmesini temin eder.

Besleme Pompası ve Kapağı:

Besleme pompası bir çift palet ve palet taşıyıcısından oluşur. Palet taşıyıcısı çelikten yapılmış olup, motorun dönüş yönüne göre sağ veya sol vida ile pompa rotoruna takılır ve hareketini buradan alır.

Besleme pompası kapağında ise basınç ayar supabı vardır. Bu supap;

1. Motor çalışmazken pompanın yakıtla doldurularak havasının alınmasını ve çalışmağa hazır duruma gelmesini temin eder,

2. Besleme pompasının bastığı yakıtın basıncını motor devrine göre ayarlar.

1 . Pistonlar

2 . Döndürme mili

3 . Yakıt geri dönüş rekoru

4 . Gaz kolu

5 . Relanti ayar vidası

6 . Hava alma vidası

7 . Regülatör yayı

8 . Yakıt ölçme supabı

9 . Hidrolik başlık

10 . Yakıt giriş rekoru

11 . Besleme pompası kapağı

12 . Rotor

13 . Naylon süzgeç

14 . Besleme pompası palet taşıyıcısı

15 . Basınç ayar supabı gömleği

16 . Basınç ayar supabı pistonu

17 . Piston tutucu yayı

18 . Enjektöre gidiş

19 . Avans düzeni

20 . içi kamlı halka

Basınç ayar supabının parçaları ve çalışması

1  . Tutucu yay

2 . Naylon süzgeç

3 . Düzenleyici yay

4 . Gömlek

5 . Piston

6 . Piston  tutucu   yayı

7 . Besleme pompası çıkışı

8 . Düzenleme deliği

9 . Besleme pompası girişi

10 . Yay tablası

11 . Yakıt giriş rekoru

Motor çalışmadığı zaman pompanın yakıtla doldurulup havasının alınabilmesi için motor üzerindeki el pompası çalıştırılır ve yakıt depodan emilerek besleme pompası kapağındaki giriş rekoruna gönderilir. Şekil 3-b de okla gösterilen yerden gelen yakıt, 9 nolu besleme pompası girişine gidemediğinden (çünkü pompa hareketsizdir ve paletler yakıta yol vermez) aşağı doğru iner. Pistonu (5), yayının (6) kuvvetini yenerek bastırır ve besleme pompası çıkış kanalına (7) ulaşır. Buradan geçerek hidrolik başlıktaki kanallar vasıtasıyla pompayı doldurur. Pompa üzerindeki hava alma vidaları ile de pompanın havası alınır.

Yakıt pompası çalışırken besleme pompası çıkış kanalından (7) gelen fazla yakıt, pistonun (5) alt yüzeyine etki yapar ve düzenleyici yayın (3)kuvvetini yenerek pistonu yukarıya doğru iter. Piston yukarıya itilince düzenleme deliğini (8) kısmen açar. Buraya kadar gelmiş olan yakıt da düzenleme deliğinden geçerek tekrar besleme pompası girişine (9) gelir.

Motor devri yükseldiği zaman besleme pompasının da bastığı yakıtın miktarı artar ve basıncı yükselir. Bu yüksek basınçlı yakıt, pistonu daha fazla yukarıya iter ve düzenleme deliğini daha fazla açar. Böylece de motor devrine göre pompanın gereksinmesinden fazla oları yakıt besleme pompası girişinden kısa devre yapar.

Regülatör  (düzenleyici) :

DPA yakıt pompalarında iki tip regülatör kullanılmaktadır. Bunlar:

1 — Mekanik regülatör

2 — Hidrolik regülatör.

Her iki tip regülatörün de kullanılma amaçları aynıdır. Fakat hidrolik regülatörde parçalar daha az olduğundan, pompanın boyu da daha kısa olmaktadır. Bir diğer fark da; mekanik regülatörde ekseni etrafında dönen tip, hidrolik regülatörde ise aşağı yukarı hareketli piston tipi yakıt ölçme supabı kullanılır.

Gerek mekanik gerekse hidrolik regülatörlerin çalışması ileride ayrıca görülecektir.

Avans düzeni :

Motor devri yükseldiği zaman pompaya avans verilerek yakıtın normal zamanından önce enjektörlere gönderilmesi ve yanmaya yeterli zaman bırakılması gerekir, îşte bu nedenle DPA yakıt pompalarına da hidrolik olarak çalışan bir avans düzeni konmuştur (bak. avans düzenleri). Bu düzen, motor devri yükselince içi kamlı halkayı rotor dönüş yönünün aksine döndürerek pompaya gerekli avansı verir.

DPA Yakıt Pompasının Çalışması

DPA pompaların çalışmasını, mekanik regülatörlü pompalar ve hidrolik regülatörlü pompalar için ayrı ayrı inceleyelim.

1 . Regülatör ağırlıkları

2 . Döndürme mili emniyet vidası

3 . Döndürme mili

4 . Döndürme mili muhafazası

5 .Yakıt geri dönü? rekoru

6 . Stop kolu

7 . Regülatör yayı

8 . Relanti ayar vidası

9 . Gaz kolu

10 . Tam gaz ayar vidası

11 . Yakıt ölçme supabı

12 . Yakıt giriş rekoru

13 . Besleme pompası kapağı

14 . Hidrolik başlık

15 . Rotor

16 . Naylon süzgeç

17 . Basınç ayar supabı gömleği

18 . Basınç ayar supabı pistonu

19 . Piston tutucu yayı

20 . Besleme pompası palet taşıyıcısı

21 . Enjektöre gidiş

22 . Avans düzeni

23 . tçi kamlı halka

24 . Pistonlar

Mekanik regülatörlü DPA pompanın çalışması:

Motor üzerinde bulunan birinci besleme pompası yakıtı depodan ala-pompa üzerindeki ikinci besleme pompasına gönderir. Bu arada yakıtı filtreden geçirerek iyice temizlenmesini de temin eder.

Besleme pompası kapağındaki giriş rekorundan giren yakıt, naylon süzgeçte de süzüldükten sonra paletler arasına dolar.

1 . Yakıt deposu

2 . Birinci filtre

3 . Enjektör geri dönüşü

4 . Birinci besleme pompası

5 . Filtre geri dönüşü

6 . îkinci filtre

7 . Pompa geri dönüşü

8 . Basınç ayar supabı

9 . ikinci besleme pompası

10 . Enjektörler

11 . Rotor gömleği çıkış delikleri

12 . Rotor çıkış deliği

13 . Rotor giriş delikleri

14 . Makara

15 . Piston

16 . îçi kamlı halka

17 . Yakıt ölçme supabı

18 . Gaz kolu bağlantısı

19 . Bağlantı mili

20 . Kontrol kolu

21 . Kontrol gömleği

22 . Döndürme mili

23 . Regülatör ağırlıkları

24 . Destek

25 . Rölanti yayı

26 . Regülatör yayı

27 . Stop kumanda çubuğu

Paletli tip olan besleme pompası yakıtın basıncını yükselterek iki kola. ayrılan çıkış kapalına basar. Çıkış kanalındaki yakıtın bir kısmı hidrolik baslıktaki yatay kanal yoluyla pompaya giderken bir kısmı da geri gelir ve basınç ayar supabına girer. Daha önce açıklandığı gibi yakıtın fazlası basınç ayar supabından tekrar paletler arasına döner.

Hidrolik başlıktaki yatay kanal vasıtasıyla pompaya gelen yakıt rotor üzerindeki dairesel kanala dolar.Yakıt burada da iki kola ayrılır ve alttan avans düzenine giderken, üstten de yakıt ölçme supabına gider. Yakıt ölçme supabı tarafından miktarı ölçülen yakıt, rotor gömleğindeki

 Tek giriş deliğine gelir. eğer bu giriş deliği, rotordaki silindir adedi kadar

deliklerden birisi ile karşılaşmış durumda ise, yakıt buradan girer ve merkezi delikten geçerek pistonlar arasına dolar. Bu duruma pompanın şarj olması (yakıtın pistonlar arasına dolması) denir. Bu durumda ma-karalar içi kamlı halkanın boşluklarındadır ve rotordaki tek çıkış deliği,

.rotor gömleğindeki silindir adedi kadar deliklerden hiç birisi ile karşılaşmamış durumdadır.

1 . içi kamlı halka

2 . Rotor gömleği çıkış delikleri

3 . Rotor çıkış deliği

4 . Rotor giriş delikleri

5 . Rotor gömleği girişi

6 . Piston

7 . Rotor

Pompa rotoru döndürme mili ve döndürme plakasından aldığı hare-ketle döner. Bu dönme esnasında makaralar içi kamlı halkanın çıkıntılarına gelir ve birbirlerine doğru itilirler. Makaralarda pabuçlar vasıtası ile pistonları birbirlerine doğru iterek pistonlar arasındaki hacmin küçülmesine ve burada bulunan yakıtın sıkıştırılmasına neden olurlar. Sıkışan ve basıncı yükselen yakıt, rotordaki merkezi delikten geri gider. Bu anda rotor ve rotor gömleğindeki giriş delikleri birbirinden uzaklaşmıştır. Rotordaki tek çıkış deliği ise, rotor gömleğinde-deki çıkış deliklerinden birisi ile karşılaşmıştır. Merkezi delikten geri gelen basınçlı yakıt, bu deliklerden geçerek çıkış rekorunda ve oradan da sırası gelen silindirin enjektörüne gider.

Motor devri yükseldiği zaman döndürme mili ile beraber dönen regülatör ağırlıkları, merkezkaç kuvvet nedeniyle etrafa doğru açılır ve

kontrol gömleğini iterler. Bu itme hareketi, regülatörün kontrol kolu,

bağlantı mili ve kumanda levyesi vasıtası ile dönme hareketine çevrilerek yakıt ölçme supabına iletilir. Yakıt ölçme supabının

kendi ekseni etrafında dönmesi ile yakıt ölçme deliğinin kesiti daralır ve

buradan geçerek pistonlar arasına dolan yakıtın miktarı da azalır. Pistonlar arasına giden yakıtın azalması enjektörlere giden yakıtın azalması olacağından motor devri düşer. Motor devrinin düşmesi ile direk irtibatlı olan regülatör ağırlıkları, merkezkaç kuvvetin azalması nedeni ile derhal kapanır. Bu sefer de aynı hareket iletimi vasıtasıyla yakıt ölçme supabı tersine dönerek, yakıt ölçme deliğini açar ve pistonlar arasına daha fazla yakıt gitmesine neden olur.

Pompanın silindirlere gönderdiği  yakıt miktarının değişimi, birim zamanda çok sık tekrarlandığından motor belli bir devirde çalışır.

1 . Kontrol gömleği

2 . Regülatör ağırlıkları

3 . Kontrol kolu

4 . Rölanti yayı pimi

5 . Stop kumanda çubuğu

6 . Eksantrik stop mili

7 . Stop kolu

8 . Rölanti yayı

9 . Regülatör yayı

10 . Gaz kolu

11 . Gaz kolu bağlantısı

12 . Kumanda levyesi

13 . Yaylı bağlantı çubuğu

14 . Yakıt ölçme deliği

15 . Yakıt ölçme supabı

16 . Destek  saçı

17 . Yay

18 . Döndürme mili

Yakıt ölçme supabının dönme hareketine stop kolu ve gaz kolu ile de kumanda edilebilir. Böylece de motor devri yükseltilir veya motor stop ettirilir.

1 . Yakıt Deposu

2 . Pompa geri dönüşü

3 . Birinci besleme pompası

4 . Filitre

5 . Kısıtlayıcı delik

6 . Filitre geri dönüşü

7 . Hız artış yönü

8 . Basınç ayar supabı

9 . Gaz kolu

10 . İkinci besleme pompası

11 .Yakıt ölçme supabı

12 . Rotor çıkış deliği

13 . Enjektör

14 . Rotor giriş delikleri

15 . Piston

16 . Döndürme mili

17 . İçi kamlı halka

Hidrolik regülatörlü DPA pompanın çalışması:

Hidrolik regülatörlü DPA yakıt pompalarında regülatörün ve yakıt ölçme supabının dışındaki bütün parçalar mekanik regülatörlü pompanın aynısıdır. Bu tip pompanın çalışması ise kısaca şöyledir:

Depodan 1. besleme pompası ve filtre yoluyla gelen yakıt, 2. besleme pompası kapağındaki giriş rekorundan girerek paletler arasına dolar. Burada basıncı yükseltilen yakıtın fazlası basınç ayar supabından kısa devre yaparken, yeterli miktarı da rotor gömleğindeki kanaldan rotordaki dairesel kanala gelir, Yakıt burada iki kola ayrılarak, aşağıdan avans düzenine ve yukarıdan da yakıt ölçme supabına gider. Yakıt ölçme supabının ortasındaki delikten giren yakıt, ölçme deliğinin açıklığı oranında geçer ve daha önce anlatıldığı yoldan pistonlar arasına dolar.

Döndürme milinden hareket alan rotorun dönmesiyle de yakıt, çıkış deliklerinden çıkarak enjektörlere gider.

Motor devri yükseldiği zaman besleme pompasının bastığı yakıtın miktarı ve dolayısı ile basıncı da artar. Bu basınçlı yakıt, yakıt ölçme supabının alt yüzeyine basınç yapar ve regülatör yayının kuvvetini yendiği oranda supabı yukarı kaldırır. Yakıt ölçme supabının yukarı kalkması sonucunda yakıt ölçme deliğini kesiti daralır ve buradan geçerek pistonlar arasına dolan yakıtın miktarı azalır. Bu da enjektörlere giden yakıt miktarının azalmasını doğuracağından motorun devri düşer.

1. Gaz kolu

2 . Sektör dişli

3 . Regülatör yayı

4 . Devir yavaşlatma pulu

5 . Yakıt öleme supabı

6 . Yakıt ölçme deliği

7 . Kremayer

8 . Stop mili

9 . Stop pulu

10 . Rölanti yayı

Motor devri düşünce yakıt ölçme supabının altına yapılan basınç azalır ve regülatör yayı yakıt ölçme supabım aşağı doğru iter. Bu çalışama içinde çok sık tekrarlandığından motor belli bir devirde çalışır.

Motor devri artırılmak istendiğinde şekil 10 da gösterilen gaz kolu gaz yönüne itilir. Bu itme hareketi sektör dişli, kremayer ve regülatör yayı vasıtası ile yakıt ölçme supabına iletilir. Bu supap da aşağı doğru inerek yakıt ölçme deliğinin kesitini büyültür. Buradan geçen yakıtın miktarı artar ve motor devri yükselir.

Motoru durdurmak istediğimizde ise, şekil 10’da görülen stop kolunu çekmemiz gerekir. Stop koluna bağlı olan stop mili de yayların kuvvetini yenerek yakıt ölçme supabını tamamen yukarı kaldırır. Supabın kalkması sonucunda yakıt ölçme deliği tamamen kapanacağından yakıt buradan geçemez. Pistonlar arasına ve enjektörlere yakıt gidemeyince de motor stop eder.

DPA yakıt pompalarında maksimum yakıt miktarının ayarı:

Bu pompalarda maksimum (en fazla) yakıt miktarının ayan, rotorun ön tarafında bulunan ön ve arka ayar sacları vasıtasıyla pistonların dışarı doğru açılma miktarlarını sınırlandırarak yapılır.

1 . Makara

2 . Pabuç

3 . Boşluk

4 . Piston

5 . Tesbit vidası

6 . Pabuç çıkıntısı

7 . Eksantrik kanal

8 . Ayar sacı

Ayar saclarında bulunan eksantrik kanal, pabuçların ve dolayısı ile pistonların dışa doğru açılmalarım sınırlar. Böylece de pistonlar arasında kalan hacim, motora basılacak yakıtın miktarını saptar. Yakıtın miktarı artırılmak istendiğinde, tespit vidalan gevşetilerek ayar sacı sağa doğru döndürülür ve pabuçların çıkıntıları eksantrik kanalın büyük çapma getirilir. Bu durumda pistonların daha fazla açılarak aralarında kalan hacmin büyümesine ve motora basılacak maksimum yakıt miktarının artmasına yol açılır.

Günün Fırsatı